中国武宁网——武宁县委县政府门户网站

Yek?tiya Komarên Sovyêt ên Sosyal?st 百度 （记者刘子语） Союз Советских Социалистических Республик ru
↓ 1922 — 1991 ↓
Al N??an
Dir??m: Пролетарии всех стран, соединяйтесь! (Prolêtarên hem? welatan, yekbin!)   Sir?d: ?nternasyonal (1922-1944) Gimn Sovyetskovo Soyuza (1944-1991)
Agahiyên gelemper?
Rêveber?		{{{hik?met}}}
Paytext		Moskova
Ziman		R?s?
D?n
TBH		{{{tbh}}}
TBH/sal		{{{tbh kes}}}
Dirav		Rubel
Dem		ji UTC +2 heta +12
N??ana ?nternetê		.su
Kd. telefonê		{{{koda telefonê}}}
{{{agah?gelemp1 sernav}}}		{{{agah?gelemp1}}}
{{{agah?gelemp2 sernav}}}		{{{agah?gelemp2}}}
{{{agah?gelemp3 sernav}}}		{{{agah?gelemp3}}}
{{{agah?gelemp4 sernav}}}		{{{agah?gelemp4}}}
{{{agah?gelemp5 sernav}}}		{{{agah?gelemp5}}}
Gelhe
1991		290.100.023 kes
		{{{gelhe2}}}
		{{{gelhe3}}}
		{{{gelhe4}}}
		{{{gelhe5}}}
R?erd
1991		22.402.223 km2
		{{{r?erd2}}}
		{{{r?erd3}}}
		{{{r?erd4}}}
		{{{r?erd5}}}
D?rok ? b?yer
7ê ?iriya pê??n a 1917an		?ore?a ?iriya pê??n
30ê kan?na pê??n a 1922an		Sazb?n
26ê kan?na pê??n a 1991ê		Belavb?n
		{{{b?yer4}}}
		{{{b?yer5}}}
		{{{b?yer6}}}
		{{{b?yer7}}}
		{{{b?yer8}}}
		{{{b?yer9}}}
		{{{b?yer10}}}
		{{{b?yer11}}}
		{{{b?yer12}}}
Serwer?
		{{{serokA4}}}
		{{{serokA5}}}
		{{{serokA6}}}
		{{{serokB4}}}
		{{{serokB5}}}
{{{sernav serokC}}}
		{{{serokC1}}}
		{{{serokC2}}}
		{{{serokC3}}}
		{{{serokC4}}}
		{{{serokC5}}}
{{{sernav serokD}}}
		{{{serokD1}}}
		{{{serokD2}}}
		{{{serokD3}}}
		{{{serokD4}}}
		{{{serokD5}}}
{{{sernav serokE}}}
		{{{serokE1}}}
		{{{serokE2}}}
		{{{serokE3}}}
		{{{serokE4}}}
		{{{serokE5}}}
		{{{serokE6}}}
		{{{serokE7}}}
		{{{serokE8}}}
		{{{serokE9}}}
Kar?na qan?ndan?nê
	{{{perleman}}}
		{{{perleman1}}}
		{{{perleman2}}}
		{{{perleman3}}}
		{{{perleman4}}}
		{{{perleman5}}}
Ya berê Ya pa?ê KFRSS KFTSS K?SS KBSS Azerbaycan Bêlar?s Ermenistan Estonya Gurcistan Letonya L?tvanya Moldova Qazaxistan Qirgizistan R?sya Tac?kistan Tirkmenistan ?krayna ?zbêkistan

Yek?tiya Komarên Sovyêt ên Sosyal?st (kurtenav: YKSS, bi r?s?: Союз Советских Социалистических Республик, lat. Soyuz Sovyetskix Sotsyalisti?eskix Ryespublik, kurtenav bi r?s?: СССР, lat. SSSR) d?geleke Sosyal?sta federasyonê ji gelek neteweyan pêk dihat ? li ewropaya Rojhelat, Qafqasya, Asyaya Nav?n ? Asyaya Bakur dimab?. Ew pi?t? ?ore?a Bol?ew?kan a ?iriya pê??n a 1917 re, di 30ê kan?na pê??n a 1922an de hatib? saz kirin ? di 26ê kan?na pê??n a 1991ê de belavb?b?. Ew belavb? ?unda wek pêmavan Federasyona Komarên Civakparêz ên R?syayê hat saz kirin ? ew ji pê re j? ew hat ?erxa Federasyona R?syayê kirin.

Ew mafên netew? yên YKSS derbaz? Federasyona R?syayê b? ? ew nevnetew? wek dewama YKCS tê dit?n. R?syaya ?ro li ber ?ore?a ?iriya pê??n j? h?miya YKSS b? ? YKSS belav b? ??nda j? R?sya gor? r?bera xwe sed? 78ên(% 78) YKSS di s?norên xwe de dihew?ne.

Erdn?gar?

Ew r?erda xweya mezin, ya ko ?roj j? R?sya hembera belavb?na YKSS xwediyê ye, ?erê c?han? yê duyem de fireh b?b? ? welatên Balt?k (Estonya, Letonya, L?tvanya), hin herêmên Pr?syayê F?nlendayê, Polonyayê, ?ekoslovakyayê ? Japonê di s?norên wê de diman. Ew bi s?norên xwe dewlata her? mezina d?rok? b?.

Ji pê dawiya ?erê c?han? yê duyemê di 1945an re s?norên YKSS wiha b?n: li rojava bi Romanya, Mecaristan, ?ekoslovakya, Polonya, Deryaya Balt?k, F?nlenda ? Norwêc;li bakur Deryaya Barents, Deryaya Karayê, Deryaya Laptev ? Deryaya S?b?ryaya Rojhilat; li rojhilat Deryaya Oxotskê, Deryaya Bering ? Okyan?sa Mezin; li ba??r Koreya Bakur, ??n, Mongolya, Efxanistan, ?ran, Tirkiyê ? Deryaya Re?.

S?norên YKSS li ser 22,4 m?lon km2 dima ? nêz? ?e?an yeka (1/6) erdên dinê dima. Ew rojhilat-rojavay? ji Deryaya Re? ? Deryaya Balt?k de heta Okyan?sa Mezin heta 10.000 km dirêj dib?. Bakur-ba??r? nêz? 5.000 km fireh dib?.

D?rok

?ore?a Bol?ew?kan

Bi ?ore?a sibatê yê di 1917an re ?mperatoriya R?s? hat hilwe?andin. Demeka kêmê ji pê re Bol?ew?kên di pê?engiya Len?n de pê ?ore?a ?iriya pê??n re Komara Sovyet ên R?syayê ?lan kirin. Pê serfiraziya Bol?ew?kan re li R?syayê cenga hundur? derket ? wê heta 1922 dewam kir ? di wê salê de li ser axê ?mperatoriya R?s? Yek?tiya Komarên Sovyetên Sosyal?st (YKSS) hat saz kirin. Dema ?ore?ê de YKSS welateka feodalê aboriya xwe bi bingeh? li ser cotkariyê b?. Pê YKSS hat saz kirin re li hem? welatê tevgereka, pi?esaz? ? end?str? kirina li YKSS hat ajotin. Bi vê tevgerê re R?sya di dinê de gor? abor? ? artê?a xwe 20 salan de b? welateke pê?eng. Di wê demê de ?deolojiya dewletê j? bi seferberiyê xwendin ? nivisand?nê re li xelkê hat belav kirin.

1924–1939:Dema Stal?n

Pa? mirina Len?nê di 21ê kan?na pa??n a 1924an re Yos?f Stal?n hate serokkomariyê YKSS. Stal?n ji 1922 de heta wê ?axê sekretarê gelemperiyê Partiya Kom?n?st? b?. Stal?n pê derbaza ser kargeriyê b? re li ser welatê avahiya bingehiyê abor? pêk an? ? li welatê tevgera end?str? kirinê bilez kir. Li welatê Kolxoz ? Sowxoz (herdu j? têne maneyê ?ewl?g. Sowxoz ji hêla dewletê, Kolxoz ji hêla koperat?van dihat car? kirin) pêk an?n. Di wê demê de kesên xwediyên zeviyan, yên dewlemend j? dihatin bêr?met kirin. Li wolgayê, ?kraynayê kêmiyê xwarinê der ket ? bi m?lonan kes ji bir??tiyê de man.

Ji 1935an ?unda Stal?n dest bi ko?andina dijên s?stema kom?n?st? kir. Di paq?jkirina Stal?n'ê(R?s? ??stk?) navbera salên 1936 ? 1940an de terorek li hembera dijberên rej?mê hat didom?n. Di dema wê ko? kirinê bizor? de gelek kesên wek hindikeyên etn?k, hatin ko?a navenda xebatê yên bi navê Gulag kirin. Bo wan qurbanên di wê demê de ji jiyana xwe b?n?, qala 20 m?lon kes dikine.

1939-1945: Salên ?erê

Di 1ê ?lona 1939an di bi êr??a Almanyaya Naziyê ser Polonyayê re ?erê c?han? yê duyem destpê kir. Li ber vê êr??ê Hitler ? Stal?n di 23ê tebaxa 1939an de bo êr?? nekirina hev bi qasidiya Molotov ? Ribbentrop Pakta Molotov-Ribbentrop ?mze kirib?n ? bi vê peymanê wan dê êr??a hev nekirinaya ? Polonya navhev de parvekiriniya. Ji pê Almanyayê re di 17ê ?lona 1939an de R?syayê j? dest bi êr??a Polonyayê kir ? wek? wan di peymana bêêr??iyê de diyar kir? YKSS rojhilata Polonyayê di demeka kurt de ??xal kir. Di 28ê ?lona 1939an de YKSS yê ? Almanyayê peymanekê dinê bo hevaltiyê ? s?noran ?mze kir. R?syayê ji pê re li welatên F?nlenda (1939) ? welatên Baltikên:Estonya, Letonya ? L?tvanya ? Besarabya yê pê re b?y? Moldoviya (g??k 1940an de) dewama ??xal kirinê xwe kir.

Di 22ê hez?rana 1941ê de Hitler peymana bêêr??iyê xirab kir ? bi artê?êkê mezin êr??a YKSS kir. Di 24ê tebaxa 1941ê de YKSS bi Br?tanyayê ve heta ber axên ?ranê dewama ??xalê xwe kir. Di Konferansa Yaltayê ? Tehranê de YKSS, Br?tanya ? DYA bo hevalbendiyê li hev hatin.

YKSS di ?erê c?han? yê duyem her ?iqas, bi nêz? 25 m?lon windayiyên le?ker ? siv?l ve, dewleta her? pir hevwelatên xwe winda kirib?, ew jê wek lewaz b?b? der ketib? j?, ew wek serfiraz di cengê de derket. Bi dawiya hevalbendiya navbera hevalbendan de hat ?ikestin ? pê ?êrê re ?erê Sar dest pê kir.

Salên 1945–1985:?erê Sar

YKSS di ?erê C?han? yê Duyem de wek serfiraz ? xakên xwe fireh kir? derketib?. YKSS rojhilata Polonyayê ? welatên Baltik têxistib? nav s?norên xwe. Dewletên bloka rojhilat Albanya, Bulgaristan, Komara Demokrat?ka Almanyayê, Polonya, Romanya, Mecaristan, ?ekoslovakya ketine bin bandora YKSS ? wek dewletên peyk bi s?stema demokrasiya Xelk? hatin kargerger kirin.

Nex?ê YKSS, 1922-1991

Di 1953an de, ji pê mirina Stal?n re, N?k?ta Kr???ev derbaza serokomariyê b?. W? di 1956an de di axaftineka xweya six?r? de fikrên xweyên hembera Stal?n?zm e?kera kir ? bo L?beral?ze kirina dewletê daxwaza xwe dazan?n. Lê protestoyên bo reforman li Mecaristanê ji hêla Artê?a Sor gelek sert hat rawestandin.

Di wan deman de ?erê Sar her ku di?? hi?k dib? ? di 1962an de di Kr?za K?bayê de dinê xwe ji ?erekê atom? encax di daw? de xwe parast. Blokên rojhilat ? rojava her tim dewama ?ekdariyê dikir ? di vê de bi hev re diketine pê?baziyê.

Di pay?za 1957an de YKSS saroxa siftê Sputnik 1ê bi k??ikê têdey? bi navê Laika ve ?ande ezmên. Di 1961an de j? cara siftê kozmonotê Yur? Gagar?n li gerd?nê firiya.

Di 1964an de Leon?d Bre?new derbaza ??na Kr???êv b?. Ew daxwazên reformanê li welatên din w? sert pi?de xistin. Azad?xwaza li Pragê yê di bihara li ?ekoslovakyayê hat? holê bi panzêran hat pi?ve xistin.

Di 1979an de ketina YKSSyê Efxanistanêyê re ?erê navbera YKSS ? Efxanistanê dest pê kir. Di wê cengê de Efxanistanê gelek zirar d?t ? nêz? 1,2 m?lon hevwelatên xwe hatin ku?tin. YKSS j? di 1988-1989an de wek bêserfiraz? ji wir der ket.

1985-1991:Belavb?na YKSS

Di 1985 Mixa?l Gorba?ow hate serokiya kargeriyê YKSS ? dest bi reformên wek Perestroyka (?unda mezrandin) ? Glasnost (e?kerey?) dihat zan?n kir.

Di salên 1990an ? 1991an de dewletên Yekitiyê de dest bi dazan?na azadiyên xwe kir. Siftê welatên Balt?k serxweb?na xwe danzan?n. Bi derbeyê Bor?s Yelts?na di tebaxê re YKSS xirab b? dewletan yek bi yek azadiya xwe danzan?n. Bi daw? di 8ê kan?na pê??n a 1991ê de belavb?na YKSS daw? b?. Ji YKSS 15 dewletên serbixwe der ketin ? R?syayê wek pêmavanê YKSS mafên wê wek m?rat hilgirtin.

Rew?a gelê kurd di dema sovyetan de

Kurdistana Sor a ku di dema Len?n de hatib? avakirin, di desthilatdariya Stal?n de belaw b?. Kurdên YKSSê ketin desthilatiya Azerbeycan ? Ermenistan, digel vê yekê li Azerbeycanê nasnameya kurdan hat ?nkarkirin. Li hember? vê, li Ermenistanê rew?a kurdan ? nasnameya wan a êz?d? bi awayeke ferm? hat qeb?l kirin..

Komara Gel a Mehabadê ku bi navê Komara Kurdistanê j? tê naskirin, yekser pi?t? ?erê c?han? yê duyem 11 mehan li bakurê rojavayê Farisê heb?. Ev herêm di sala 1945an de di bin parastina Yek?tiya Sovyetê de hatib? avakirin. Dema ku ew parastin ji holê rab?, herêm ji aliyê ?ranê ve hat dagirkirin ? ??na serdest a li dora Serok Qaz? Mihemed ji ber xiyaneta mezin bi ?damê hat mehk?mkirin.

Komarên YKSS yê

YKSS bi s?stema xwe dewleteka Federasyon b?. Ji 1956 de heta 1991an 15 netewên sosyal?st endama YKSS b?n. Her yek welatê sosyal?st xwediyê paytexta bixwe b? ? Moskova him paytexta Komara Federat?va R?syayê Sovyêt ên Sosyal?st(KFRSS) b?, him j? paytexta YKSS yê b? ? xwediyê stat?yeka taybet? b?.

Di hindira wan komaran de hin herêmên Komarên Otonomê Sovyetên Sosyal?st (m?nako: Nax?ivan), Herêmên Otonom (m?nako: Herêma Otonomê C?yan), Nev?eyên Otonom j? heb?n.

Komarên Yekitiya Sovyetan Ala Paytext 1 Komara Sovyet a Sosyal?st a Ermenistanê êr?van 2 Komara Sovyet a Sosyal?st a Azerbaycanê Bak? 3 Komara Sovyet a Sosyal?st a Belar?sê M?nsk 4 Komara Sovyet a Sosyal?st a Estonyayê Tallinn 5 Komara Sovyet a Sosyal?st a Gurcistanê T?fl?s 6 Komara Sovyet a Sosyal?st a Qazaxistanê Almata 7 Komara Sovyet a Sosyal?st a Qirgizistanê Frunze 8 Komara Sovyet a Sosyal?st a Letonyayê R?ga 9 Komara Sovyet a Sosyal?st a L?tvanyayê V?ln?us 10 Komara Sovyet a Sosyal?st a Moldovayê K???nev 11 Komara Sovyet a Sosyal?st a R?syaya Federat?v Moskova 12 Komara Sovyet a Sosyal?st a Tac?kistanê Du?enbe 13 Komara Sovyet a Sosyal?st a Tirkmenistanê A?gabat 14 Komara Sovyet a Sosyal?st a ?kraynayê Ky?v 15 Komara Sovyet a Sosyal?st a ?zbêkistanê Ta?kent

Komarên YKSS yê

Mijarên têkildar

• ?mperatoriya R?s?